Οι 10 χειρότερες πανδημίες στην ιστορία

Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας, μια ποικιλία ιών και βακτηρίων προσβάλλαν τον ανθρώπινο πληθυσμό, φτάνοντας σε καταστροφικά επίπεδα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Από την χολέρα μέχρι την γρίπη, αυτές οι ασθένειες αποδείχτηκαν καταστροφικές τόσο όσον αφορά τον αριθμό των ανθρώπων που μολύνθηκαν αλλά και τον αριθμό των θανάτων που σημειώθηκαν. Αυτό το άρθρο θα εξετάσει τις δέκα χειρότερες πανδημίες στην ιστορία και θα δώσει μια άμεση ανάλυση των αιτιών, του αντίκτυπου και του αριθμού των θανάτων που σημειώθηκαν. Σκοπός του συντάκτη είναι να κατανοήσουμε καλύτερα αυτές τις τραγωδίες και να προφυλαχτούμε καλύτερα στο μέλλον.

Κριτήρια επιλογής

Η επιλογή των δέκα χειρότερων πανδημιών της ιστορίας βασίζεται σε ένα αριθμό κριτηρίων. Καταρχήν, ο αριθμός των θανάτων που προκλήθηκαν από κάθε νόσο αποτελεί βασική ένδειξη του συνολικού αντίκτυπου που είχε η κάθε πανδημία στην κοινωνία. Εκτός από τον αριθμό των θανάτων όμως, ο ρυθμός μόλυνσης και το ποσοστό θνησιμότητας λήφθηκαν υπόψη από την στιγμή που και οι δύο αυτοί δείκτες είναι ενδεικτικοί για την ισχύ της κάθε ασθένειας.

Τέλος, μια εξίσου αν όχι σημαντικότερη παράμετρος είναι το κοινωνικό, το οικονομικό και το πολιτικό αντίκτυπο που είχε η κάθε πανδημία καθώς όλοι αυτοί οι παράγοντες είναι ανασταλτικοί στην προσπάθεια ανάκαμψης. Αν και δεν είναι ιδανικά, ο συντάκτης πιστεύει ότι αυτά τα κριτήρια προσφέρουν τα καλύτερα μέσα για τον καθορισμό των δέκα χειρότερων (και πιο φονικών) πανδημιών στην ιστορία.

#10 – Πανδημία Χολέρας το 1899

Από κοντά εικόνα του Vibrio cholerae, του βακτηρίου που ευθύνεται για τη χολέρα.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 800.000

Προέλευση: Ινδία

Χρονολογία: από το 1899 μέχρι το 1923

Η Πανδημία Χολέρας του 1899 (γνωστή και ως “η Έκτη Πανδημία Χολέρας”) είχε σαν αποτέλεσμα ένα μεγάλο ξέσπασμα χολέρας στην Ινδία, στα τέλη του 19ου αιώνα. Η πανδημία εξαπλώθηκε σε πολύ λίγα χρόνια σε όλο τον κόσμο και έφτασε στην Μέση Ασία, την Αφρική, την Ανατολική Ευρώπη, την Ρωσία αλλά και την Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το 1910.

#9 – Πανδημία Γρίπης το 1968

Φωτογραφία της γρίπης “Χονγκ Κονγκ” του 1968.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 1 εκατομμύριο

Προέλευση: Βρετανικό Χόνγκ Κόνγκ

Χρονολογία: 1968

Η Πανδημία Γρίπης του 1968 έγινε γνωστή για πρώτη φορά στις 13 Ιουλίου 1968 στο Βρετανικό Χόνγκ Κόνγκ. Έλαβε τον χαρακτηρισμό πανδημίας “Κατηγορίας 2” (με ποσοστό θνησιμότητας 0,1 με 0,5%), και λέγεται ότι προκλήθηκε από ένα στέλεχος H3N2 του ιού της γρίπης A. Μέσα σε εβδομάδες μετά το ξέσπασμα, πολλά κρούσματα εμφανίστηκαν στο Βιετνάμ, στην Σιγκαπούρη, στην Ινδία και τις Φιλιππίνες. Έχοντας λίγες πηγές για τον έλεγχο του ιού, αυτός εξαπλώθηκε γρήγορα στην Αυστραλία, την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι το τέλος του χρόνου.

#8 – Ρωσική Γρίπη

Ο ιός H3N8 που ευθύνεται για την πανδημία της Ρωσικής Γρίπης.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 1 εκατομμύριο

Προέλευση: Αγία Πετρούπολη, Ρωσία

Χρονολογία: από το 1889 μέχρι το 1890

Η Πανδημία Γρίπης του 1889 (επίσης γνωστή σαν “η Ρωσική Γρίπη”) ήταν μια φονική πανδημία που προκλήθηκε από ένα τύπο στελέχους της γρίπης A, γνωστό σαν H3N8. Οι πρώτες αναφορές αυτής της πανδημίας έγιναν στην Αγία Πετρούπολη στην Ρωσία, την 1η Δεκεμβρίου 1899, και ο ιός μπόρεσε να εξαπλωθεί γρήγορα σε όλο το βόρειο ημισφαίριο εξαιτίας των ελλιπών πρωτοκόλλων καραντίνας. Εξαιτίας του μεγάλου αριθμού σιδηροδρομικών δικτύων και την αύξηση στα υπερατλαντικά ταξίδια (με πλοία) εκείνη την εποχή, ο ιός μπόρεσε να εξαπλωθεί μέχρι τις Ηνωμένες Πολιτείες με τις πρώτες αναφορές εκεί να γίνονται στις 12 Ιανουαρίου 1890. Σε λιγότερο από τέσσερις μήνες, το ξέσπασμα έφτασε σε επίπεδα πανδημίας καθώς οι περισσότερες χώρες του κόσμου ανέφεραν ένα σημαντικό αριθμό κρουσμάτων.

#7 – Πανδημία Χολέρας το 1852

Μικροσκοπική εικόνα του Vibrio cholerae (υπεύθυνος για τη χολέρα).

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 1 με 2 εκατομμύρια

Προέλευση: Ινδία

Χρονολογία: από το 1852 μέχρι το 1860

Η Πανδημία Χολέρας του 1852 επίσης γνωστή σαν “η Τρίτη Πανδημία Χολέρας”) αποτέλεσε ένα μεγάλο ξέσπασμα που ξεκίνησε στην Ινδία στα μέσα του 19ου αιώνα. Θεωρείται μια από τις χειρότερες πανδημίες του εν λόγω αιώνα, και η νόσος εξαπλώθηκε γρήγορα πέρα από τα σύνορα της Ινδίας και πρόσβαλε μεγάλα κομμάτια της Ασίας, της Αφρικής, της Ευρώπης και τέλος της Βόρειας Αμερικής. Μέχρι το 1854, η ασθένεια είχε φτάσει σε πρωτόγνωρα ύψη σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα η χρονιά εκείνη να θεωρείται η πιο φονική του κύκλου αυτής της πανδημίας. Παρά τα φριχτά νούμερα εκείνης της χρονιάς, το 1854 αποτέλεσε και ορόσημο στην μάχη ενάντια στην χολέρα, καθώς ο Βρετανός φυσικός, John Snow – ο οποίος εργαζόταν στο Λονδίνο εκείνη την εποχή – μπόρεσε να προσδιορίσει το νερό σαν την κύρια πηγή μετάδοσης της χολέρας. Αυτή η επαναστατική του ανακάλυψη δεν βοήθησε μόνο χιλιάδες ανθρώπους στην Μεγάλη Βρετανία αλλά βοήθησε στην εφαρμογή μέτρων για την αντιμετώπιση της ασθένειας, σε παγκόσμιο επίπεδο.

#6 – Ασιατική Γρίπη

Μικροσκοπική εικόνα του ιού H2N2 που ευθύνεται για την Ασιατική Γρίπη.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 1 με 4 εκατομμύρια

Προέλευση: Γκουεϊτζόου, Κίνα

Χρονολογία: από το 1957 μέχρι το 1958

Η Ασιατική Γρίπη του 1957 (επίσης γνωστή σαν “Ασιατική Πανδημία Γρίπης του 1957), αποτέλεσε ένα μεγάλο ξέσπασμα που ξεκίνησε στην Κίνα τους πρώτους μήνες του 1957. Αργότερα χαρακτηρίστηκε σαν πανδημία “Κατηγορίας 2” και αποτέλεσε την δεύτερη πανδημία γρίπης τον 20ο αιώνα, ενώ πιστεύεται ότι ήταν τύπος της Γρίπης Α γνωστή και σαν H2N2 (μια νόσος που μεταλλάχτηκε και έγινε η Η3N2 μετά από λίγα χρόνια, προκαλώντας την Πανδημία Γρίπης του Χόνγκ Κόνγκ).

#5 – Πανώλη του Αντονίνου

Μικροσκοπική εικόνα του ιού Variola (Smallpox). Αυτή η ασθένεια ήταν πιθανώς υπεύθυνη για την πανώλη του Antonine.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 5 εκατομμύρια

Προέλευση: Άγνωστο

Χρονολογία: από το 165 μέχρι το 180 μ.Χ.

Η Πανώλη του Αντονίνου του 165 μ.Χ. (επίσης γνωστή σαν “Πανούκλα του Γαληνού), ήταν μια αρχαία πανδημία που έπληξε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από το 165 μέχρι το 180 μ.Χ.. Πιστεύεται ότι την έφεραν οι στρατιώτες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας όταν επέστρεψαν από πολεμικές εκστρατείες στην Ανατολική Ασία και η ασθένεια εξαπλώθηκε γρήγορα στην Ευρώπη και στην Μεσόγειο, παίρνοντας αμέτρητες ζωές στο πέρασμα της (όπως του Ρωμαίου Αυτοκράτορα, Λεύκιου Βέρου).

Αν και δεν είναι πολλά πράγματα γνωστά για αυτή την ασθένεια που έπληξε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπάρχουν αναφορές από ένα Έλληνα γιατρό, με όνομα Γαληνό, οι οποίες δείχνουν ότι η πανώλη ενδέχεται να ήταν ευλογιά ή ιλαρά. Στα αρχεία του, ο Γαληνός ανέφερε πυρετό, διάρροια και φαρυγγίτιδα (φλεγμονή στο λαιμό) σαν συνήθη συμπτώματα στα θύματα, με εξανθήματα στο δέρμα (και σχηματισμούς με πύον) να είναι εμφανή την ένατη ημέρα της μόλυνσης. Για αυτούς τους λόγους, οι λόγιοι χρησιμοποιούσαν την ευλογιά για την περιγραφή της Πανώλης του Γαληνού του 165 μ.Χ., καθώς τα συμπτώματα ήταν περίπου τα ίδια.

#4 – Πανώλη του Ιουστινιανού

Εικόνα του Yersinia pestis; η ασθένεια που ευθύνεται για τη μαύρη πανώλη και η κύρια αιτία της πανώλης του Ιουστινιανού.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 25 εκατομμύρια

Προέλευση: Κεντρική Ασία

Χρονολογία: από το 541 μέχρι το 542 μ.Χ.

Η Πανώλη του Ιουστινιανού αναφέρεται σε μια πανδημία που έπληξε την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) το 541 μ.Χ.. Πιστεύεται ότι ξεκίνησε από την Κεντρική Ασία και γίνονται υποθέσεις ότι νομαδικές φυλές της περιοχής ίσως συνέβαλαν στην εξάπλωση της νόσου στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία και στην Μεσόγειο. Φτάνοντας στην Ανατολική Ευρώπη, η ασθένεια εξαπλώθηκε γρήγορα ανεξέλεγκτα εξοντώνοντας πληθυσμούς στην Μεσόγειο και στην Κωνσταντινούπολη. Αν και η πανώλη υποχώρησε μετά από ένα χρόνο, επέστρεψε σποραδικά τους επόμενους αιώνες αφήνοντας τεράστιες ανθρώπινες απώλειες στο πέρασμα της.

#3 – Ισπανική Γρίπη

Αμερικανοί στρατιώτες που νοσηλεύονται με ισπανική γρίπη του 1918.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 25 με 50 εκατομμύρια

Προέλευση: Άγνωστη

Χρονολογία: από το 1918 μέχρι το 1919

Η Ισπανική Γρίπη του 1918 αναφέρεται σε μια σφοδρή πανδημία γρίπης που εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο από το 1918 μέχρι το 1919. Πιστεύεται ότι “προκλήθηκε από τον ιό H1N1 με γονίδια που προέρχονταν από πτηνά,” και η ασθένεια παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από στρατιώτες των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την διάρκεια της άνοιξης του 1918, πριν εξαπλωθεί και βγει εκτός ελέγχου μετά από λίγες εβδομάδες.

Εξαιτίας της τεράστιας κινητοποίησης του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου που βρισκόταν σε εξέλιξη εκείνη την περίοδο, ο ιός βρήκε πρόσφορο έδαφος και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο μέσω των στρατιωτών, των ναυτών και των πολιτών. Μέχρι να υποχωρήσει η πανδημία μετά από ένα χρόνο, σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού είχε προσβληθεί, με 500 εκατομμύρια κρούσματα. Μέχρι και σήμερα, η Ισπανική Γρίπη θεωρείται μια από τις φονικότερες πανδημίες στην ανθρώπινη ιστορία.

#2 – HIV

Ο HIV (με πράσινο) επιτίθεται σε ένα υγιές ανθρώπινο κύτταρο.

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 32 εκατομμύρια

Προέλευση: Κεντρική Αφρική

Χρονολογία: 1981 μέχρι κα σήμερα

Ο Ιός Ανθρώπινης Ανοσοανεπάρκειας (HIV) αναφέρεται σε μια υιική μόλυνση που αναστέλλει το ανοσοποιητικό σύστημα του σώματος και το εμποδίζει να καταπολεμήσει άλλες μολύνσεις. Προσδιορίστηκε για πρώτη φορά το 1981, και ο ιός γρήγορα εξελίχθηκε και έφτασε σε επίπεδα πανδημίας καθώς δεν εμποδίστηκε στα πρώτα στάδια του. Σήμερα, εκτιμάται ότι σχεδόν 37,9 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με αυτή την νόσο, με πάνω από 75 εκατομμύρια ανθρώπους να έχουν μολυνθεί (σε όλο τον κόσμο) από HIV από τότε που έγινε γνωστός, το 1981. Παρά τις εξελίξεις στην θεραπεία, δεν υπάρχει ακόμα αποτελεσματική θεραπεία για τον ιό. Παρόλα αυτά, οι αντι-υιικές φαρμακευτικές αγωγές έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικές για τον έλεγχο του HIV και των συμπτωμάτων του αλλά και την παράταση στην εμφάνιση του AIDS (Σύνδρομο Επίκτητης Ανοσοανεπάρκειας).

#1 – Ο Μαύρος Θάνατος

Yersinia pestis με φωτισμό φθορισμού (βακτήριο υπεύθυνο για τον μαύρο θάνατο).

Εκτιμώμενος αριθμός θανάτων: 200 εκατομμύρια

Προέλευση: Κεντρική Ασία

Χρονολογία: από το 1346 μέχρι το 1353

Ο Μαύρος Θάνατος (επίσης γνωστός σαν “Μαύρη Πανώλη,” “Μεγάλη Πανώλη,” ή “Μεγάλη Βουβωνική Πανώλη”) ήταν μια καταστρεπτική πανδημία που έπληξε την Ευρώπη και την Ασία από το 1346 μέχρι το 1353. Πιστεύεται οτι ξεκίνησε από ένα βακτήριο γνωστό σαν Yersinia pestis, και η νόσος ξεκίνησε από την Κεντρική Ασία και έφτασε μέχρι την Ευρώπη μέσω της Οδούς του Μεταξιού. Η μετάδοση του γινόταν μέσω των ποντικιών και των ψύλλων και ο Μαύρος Θάνατος εξαπλώθηκε γρήγορα στην Ευρώπη καθώς ο πυκνός πληθυσμός, η κακή υγιεινή και ανεπαρκής συγκομιδή απορριμμάτων βοήθησαν την ασθένεια να μολύνει μεγάλες ομάδες ανθρώπων με ευκολία. Στο πέρασμα της, η Πανώλη άλλαξε την ιστορία της Ευρώπης, οδηγώντας σε ένα μεγάλο εύρος κοινωνικών, οικονομικών και θρησκευτικών αναταραχών στα χρόνια που ακολούθησαν.

Ενάντια στο τι πιστεύουν οι περισσότεροι, περιπτώσεις Μαύρης Πανώλης εμφανίστηκαν και πολλούς αιώνες πριν τον 14ο αιώνα. Γύρω στο 542 μ.Χ., για παράδειγμα, η Ιουστινιανή Πανώλη (που προκλήθηκε και αυτή από το βακτήριο Yersinia pestis) έπληξε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία με θανάτους που ξεπέρασαν τους 25 εκατομμύρια. Όσο τρομερά και αν φαίνονται αυτά τα νούμερα, τον 14ο αιώνα φάνηκε η πραγματική δύναμη της Βουβωνικής Πανώλης, καθώς η πυκνότητα του πληθυσμού έδωσε την δυνατότητα στην ασθένεια να εξαπλωθεί από άνθρωπο σε άνθρωπο πολύ εύκολα.